Jean Baptiste Elizanburu
(1828-1891)
Natural de provincia de Lapurdi, en el País Vasco Norte, Francia, su vida estuvo unida a la armada. Hizo cuatro años de campaña en Africa, y fue ascendiendo grados en el escalafón militar. En 1861 fue designado al Primer Regimiento de la Guardia Imperial de Napoleon III. Al poco tiempo fue distinguido con la «Légion d'Honneur», participando en la campaña contra Alemania en 1870. Crítico con la política belicista del emperador, republicano convencido, se retiró al País Vasco, donde participó activamente en la vida política desde posiciones de izquierda mientras escribía sentidas y bucólicas canciones sobre aires populares, que tuvieron un éxito inmediato. Hoy sus versos siguen siendo cantados en todo el país. Se le considera autor de muchas composiciones anónimas, entre ellas la famosa Solferinoko Itsua, sobre el ciego de la batalla de Solferino.
SALUDO A MI ALDEA
A lo lejos vislumbro, vislumbro la montaña,
tras ella está mi aldea;
Y oigo, ¡qué gran placer!
el dulce suspiro de la amada campana.
Campana, ¿qué es lo que me cuentas?
¿Cuál es la noticia que lanzas a la lejanía?
Las montañas te responden tras las nubes
haciendo llegar tu mensaje hasta el cielo.
El trabajador del campo, el pastor de la montaña,
la muchacha que va camino de la fuente,
Al oír, campana, tu clara voz
Elevan una oración a la Madre celestial.
También yo rezo a la Virgen María,
guía de los hombres perdidos en la montaña
Para que por favor me conceda la gracia
De hallar hoy a mi pueblo en paz
He dejado lejos atrás las montañas
Veo ya cerca mi aldea.
¿Qué te sucede, corazón, para que te agites así?
¿Vas a fallarme al llegar a la meta?
¡Salud, aldea mía! ¡Salud, rincón donde nací!
¡Salud, lugar amado de mi infancia!
Porque Dios oyó el grito de un niño
Llega a ti hoy a ti un hijo tuyo.
Sendero que alejándote de la ruta
desciendes rectamente por el flanco
monte abajo cual una cinta,
Llévame cuanto antes hasta los míos.
Roble a la vera del camino, ¡en mi infancia,
al volver a casa de la misa dominical,
cuántas veces me senté junto a mi madre
a la sombra de tus gruesas ramas!
Blanco espino del fondo de la huerta,
que sigues guardando el rincón de mi infancia,
¿por qué no puedo como tú, simple ramilla,
pasar mis días en la tierra que me vió nacer?
Mas una lágrima asoma a mis ojos.
Mi corazón desborda de alegría;
ya oigo la voz de los de casa.
¡Te doy las gracias, Dios mío!
De nuevo invade mi corazón la pena,
aquella que cada uno siente al alejarse de su país;
campana que diste mi primera hora,
ojalá seas tú la que dé la última.
Traducción: Koldo Izagirre
AGUR HERRIARI
Urrundik ikusten dut, ikusten mendia,
Beraren gibelean baitut nik herria;
Jadanik dut aditzen, zorion handia!
Ezkila maitearen hasperen eztia.
Ezkila, zer ote duk hik egun erraten?
Urrunera zer berri ote duk igortzen?
Mendiak hedoipetik dautek ihardesten,
Hik errana zerura ditek helarazten.
Landako langilea, artzain mendikoa,
Iturriko bidean doan neskatoa,
Aditurik, ezkila, hire boz lainoa,
Otoizten hasi dituk Ama zerukoa.
Nik ere dut otoizten Birjina Maria.
Baserrietan galdu haurren gidaria;
Neretzat otoi dezan ardiets grazia,
Bakean kausitzeko nik egun herria.
Mendiak utzi ditut urrun gibelean,
Herria dut ikusten jadanik aldean.
Zer duk, ene bihotza, saltoka barnean?
Ote duk huts eginen herrira heltzean?
Agur, agur, herria! Agur, sorlekua!
Agur, nere haurreko leku maitatua!
Jainkoak aditurik haur baten oihua,
Hireganat duk haur bat egun hurbildua.
Mendiaren hegitik hartuz zeiharrera,
Iduri xingola bat aldapa behera,
Bidexka, hi xuxen haiz jausten zelaiera,
Xuxen ereman nezak ahaiden artera.
Bide hegiko haritza, bortz aldiz haurrean,
Igandetan mezatik etxera sartzean,
Zenbatez ez nauk jarri, amaren aldean,
Hire adar lodiek egin itzalean!
Baratze gibeleko elorri xuria,
Beti duk begiratzen haurreko tokia.
Hik bezala zertako, aldaska garbia,
Ez diat sorlekuan higatzen bizia?
Bainan nere begitik nigar bat da jausten,
Bozkarioak darot bihotza gainditzen;
Etxekoen boza dut jadanik aditzen.
Jainkoa, darozkitzut eskerrak bihurtzen!
Ezkila, berriz diat bihotzean pena,
Herritik urruntzean bakotxak duena;
Neretzat hik baihuen jo lehen orena,
Agian hik orobat joko duk azkena
GAZTE HILTZERAT DOANA
Hogoigarren urtera ari naiz hurbiltzen,
Eta nere oinetan tonba dut ikusten.
Ni zertako mundura etorria nintzen?
Ondikotz! ez sortzea neretzat hobe zen.
Sekulan zoriona zer den jakin gabe,
Ainitz dut nik lurrean izan atsekabe.
Lore sortu orduko histu baten pare,
Biziaren uztera guti naiz herabe.
Ez, ez, ez nau izitzen ez ni herioak,
Laster ken dezadala bizia Jainkoak!
Sehaskan galdu ditut nere burrasoak;
Zer diren ez dut jakin etxeko gozoak.
Aita ama maiteak, zertako mundutik
Zerura goan zineten ni hemen utzirik?
Ez dut nik mundu huntan izan sosegurik,
Ez baitut ezagutu amaren musurik.
Hamazazpi urtetan, zorigaitz dorpea!
Izar bat maitatu dut parerik gabea;
Aingeru bat zaiteken, zeruko umea;
Nere bihotz eritik juan darot bakea.
Nahiz, aingeru ona, ez duzun sekulan
Munduan jakin zenbat nik maite zintudan,
Urus zarenaz geroz Jaunaren oinetan,
Ez nezazula ahantz zure otoitzetan.
Anaia bat banuen haurra nintzelarik,
Soldado juan zen eta nik ez dut berririk:
Aita amekin dela ez daite dudarik,
Niri begira daude hirurak zerutik.
Ahituz banarama nere oinazeak,
Burrasoen aldera deitzen nau zorteak,
Nork ditu artatuko, ait'ama maiteak,
Zuen tonba gainean nik eman loreak?
Nere gorputz flakoa lurrerat orduko,
Nor ote da munduon nitaz oroituko?
Nere ehortz-lekura nor da hurbilduko?
Lore berririk ez da neretzat sortuko!
Mendian ur xirripa, harrien artean,
Auhen eta nigarrez jausten da bidean,
Izan nahi bailuke zelai ederrean...
Hala nere egunak badoaz lurrean.
LAU ANDREN BESTA (AMETS BAT)
Iragan besta bigarrenean,
Berek dakiten xoko batean,
Lau andre, bat alarguna, hirur mutxurdin,
jarriak itzalean,
Harri xabal bat belaunen gainean,
Ari dire, ari dire trukean.
Zer duten nuke nik jakin nahi
Pitxarrarekin bertze jaun hori;
Zorroa du biribila, moko meharra,
tente xutik egoki...
Xahako bat ez ote den nago ni,
Hanpatua, hanpatua ederki.
Jes! Nik oraino zer dut ikusten?
Zer hegalpean dute gordetzen?
Egoitza goxo hortarik, burua alto,
xahakoaz trufatzen,
Bihotzez azkarrago zeren den
Kuiattoa, kuiattoa ari zen.
Besta delakotz egun herrian
Apaindu dire handi-handian,
Ederki gazteen gisa panpinatuak,
ez patxada ttikian,
Bihotz onez partidaren erdian
Irriz daude, irriz daude lorian.
Handik ximiko, hemendik irri,
Haurrak bezala jostetan ari;
Gogotik ematen dute begi kolpe bat
hegalpean den hari...
Hitz bat erran gogo diote sarri
Beharrirat, beharrirat kuiari.
Gezurrik gabe goazen, Maria,
Eman jokoan ezti-eztia;
Hurbil zan untzi beltz hori, dezagun edan
trago bat edo bia,
Bihotza dinat epeltzen hasia;
Harek zuen, harek zuen grazia!
Seira truk dira zazpietarik,
Tantoz orobat bi aldetarik.
Xahakoa eroria da, mokoz ipurdi,
naski odol husturik;
Kuiattoa han dago etzanik,
Azken hatsa, azken hatsa emanik.
Zahagiaren seme joria,
Nun duk axtiko zorro lodia?
Gaizoa, lehen birundan zurgatu dautek
odolaren erdia!
Orai hor hago zimurrik arpegia.
Kokoriko, kokoriko jarria.
Nahiz zeraukan azken eskua,
Mariak zuen hasi gudua:
Truk, jo zan! Mariak xango, Katixak xaldun,
Marixunek hirua.
Mari-Martin, xoratu zain burua,
Lauarekin hiruaren keinua!
Hago, Maria, otoi, ixilik,
Ez dun ikhusi nere keinurik.
Xorta bat edanez geroz begiak ñir-ñir,
Zer! Ez dun ahalkerik?
Edan nezaken azkarren hortarik,
Gatilua, gatilua beterik.
Bazakinagu, tresna makurra,
Ez dunala hik hatsa laburra.
Ez dun, ez, dionan bezala, horma xurgatuz
biribildu muturra,
Ez eta ere gorritu sudurra
Milikatuz, milikatuz elurra!
Apo mutxurdin moko bipila,
Zeren ondoan ote habila?
Hatz badun gibel aldean, ikusiko dun
zenbat naizen abila;
Xuhur badun, hago, neska xirtxila,
Ixil, ixil, ixil, ixil, ixila!
Kartak utzirik, eta tantoak,
Han zituzten, han, gero saltoak.
Bakarrik hiruen kontra, zer eginen du
Mari-Martin gaizoak?
Nahiz izan azkar zango-besoak,
Hartu ditu, hartu ditu paloak.
Besta bigarren egun berean
Lau gatu zahar anjelusean,
Bat mainguz, hirur saltoka, sorginak pujes!
zoatzila bidean,
Ikusi ditut nik amets batean,
Akelarre, akelarre gainean.
ESKALDUNA
Eskaldun seme dena bedi alegera...
Ikusi dut bet-betan, oi! zen den ederra,
Ez ametsetan, ez ametsetan, nintzen atzarria
Arbola bat arrokan, ederki jarria.
Zer haiz bada arbola? Orai mintza hadi,
Arrokatik begira hagoena guri.
«Ni nauk eskaldun bai aspaldikoa,
Egundaino aizkorak ezin hautsizkoa».
Nahi duenak jakin noizkoa ni naizen,
Bila beza arrokan erroak non diren!
Baliatu zait, barnexko baitziren;
Orain, bertzenaz, bizi ez nintzen izanen.
Ikusi tut armadak heldu Erromatik,
Ene hosto ederra handik ikusirik.
Atera nahi ninduten errotik;
Ezin kendu zautaten zenbait adar baizik.
Pikatu badoret nonbaitik adarra,
Azpian atzeman tut, entzun dut nigarra:
«Eskaldunaren adarren dorpea,
Zek nau ekarrarazi ni heien azpira?
Doi-doia ene mina zoan sendatzera,
Huna non agertzen den erdaldun jendea
Ibaika jausten ene hondatzera...»
Guti zakien zer zen Eskualdun Arbola!
Heldu zaizkit gainera tiroinak bortitzik,
Berekilan ni nahiz eraman hemendik;
Bai iharrosi bainan nago xutik.
Guan ziren eta nago errege bakarrik.
Bakean nagoela orduz geroztikan
Amesten duk menturaz haurra, hire baitan...
Etsai handia, etsai bakarra munduan Karloman
Ni ere nahiko nau garaitu guduan.
Karlomanen kapitain Errolan handia,
Harek zuen beretu ia mundu guzia...
Betor Karloman, betor Errolan; ez naiz aurtikia;
Dugun ikus norena daiteken auzia.
Turuta-soinuz huna non tudan guziak,
Izitzen dituztela hegaztinak berak;
Zaldi zuriak, zaldi gorriak, zer gizon azka
Nola detzazke garait eskaldun arbolak?
Aizkorez armatuak denak lotzen zaizkit
Bertzen ezinbertzean Errolan azkenik!
Lotzen zait bainan ez zuen ahalik;
Jo nuen errekara harroken gainetik.
Hona beti non naizen orai lehengoa;
Lorerik ez dut, bainan sendo dut erroa.
Ez naiz ihartu, ez ihartuko, segur dut bizia;
Ez badautet azpian zelaitzen mendia.
Eskaldunak geroztik gaiten alegera!
Kanta berria dugun denek kanta gora:
Biba eskualdun arraza azkarra!
Biba mendi gainean Eskualdun Arbola!
No hay comentarios:
Publicar un comentario